URKÜN KATLİAMI

Bildiğimiz kadarıyla tarihleri M.Ö. 206 yılına kadar giden ve asırlarca varlıklarını devam ettiren Kırgızlar genellikle Orhun bölgesinde kurulan büyük Türk devletlerine bağlanmışlardır. Kırgız kelimesi ilk olarak MS 8nci yüzyılda yazılmış olan Orhun Yazıtlarında geçmektedir.

Kırgızların anavatanı Güney Sibirya’da Yukarı Yenisey havzasıdır. Tanrı dağları ile Tannu-Ola arasındaki bölgede Kie-Ku  (MÖ 206-MS 220)adında bağımsız bir devlet kuran Kırgızlar bu devletin yıkıldıktan sonra uzun yüzyıllar varlıklarını göçebe olarak sürdürmüşlerdir. Kırgız Devleti (630-680), Büyük Kırgız (Kaganat) Devleti (840-1207) kuran Kırgızlar, bugün Issık Göl havalisinde, Tekes, Talas ve Çu ırmaklarının yukarı taraflarında, Altay, Pamir, Tanrı Dağlarında yaşamaktadırlar.

1710 yılında kurulan Hokand Hanlığına bağlanmışlar,18nci yüzyılın başında Hokand Hanlığının yönetimine girerek hanlıkta söz sahibi olmuşlardır. Hokand Hanlığı ortadan kaldırıldıktan sonra da Rus hâkimiyetine girmek zorunda kalmışlardır.

Rusya Kırgızistan’daki hâkimiyetini sağlamak için askeri baskının yanı sıra bölgede kolonizasyon politikasıda takip etmiştir. Kırgız topraklarına yerleştirilen Rus göçmen sayısı her yıl artarak devam etmiştir. 1916 yılına gelindiğinde Rus göçmenleri ülkenin bütün ekilebilen topraklarının %58,6’sına sahip olmuşlardır.

Rusya’nın Kırgız topraklarını acımasızca sömürüsü Kırgız Türklerinin zaman zaman ayaklanmasına neden olmuştur. 1885 yılında Fergana ’da, 1897 yılında ise Taşkent’te büyük isyan hareketleri yaşanmıştır. Bunların dışında halk 1900 yılında 75 kez, 1905’te 235 kez, 1910 yılında 334 ve 1915 yılında 372 kez değişik bölgelerde isyan etmiştir^.

1916 yılına gelindiğinde ise Kırgız tarihine Urkün Ayaklanması ve Katliamı olarak geçen hadise yaşanmıştır.

1914 yılında başlayan Birinci Dünya Savaşı nedeniyle halkın ekonomik durumunun giderek bozulmuş, açlık ve fakirlik büyük ölçüde arttırmıştır. Bütün bunların yanında Rus hükümeti vergi ve zorunlulukları arttırmıştır. Kırgız halkının en önemli topraklarından, otlak yerlerinden ve su kaynaklarından mahrum kalışı sonrası içine düştüğü fakirlik, açlık ve kitlesel ölümler yaşanmıştır.

25 Haziran 1916 tarihinde Çar 2nci Nicholas,  Rus olmayan erkeklerin Rus ordusunun gerisinde çalışmaları için bir ferman yayınlaması isyanın çıkmasını çabuklaştırmıştır. Ordu gerisinde çalışacak Kırgız miktarının 35.874 kişi olması ve bunun fakir ailelerden seçilmesi de işin tuzu biberi olmuştur.

Bunun üzerine Türkler, Temmuz 1916‘da bu emre karşı gelmeye ve ayaklanmaya başlamışlardır. Ayaklanmalar kısa bir sürede bütün Türkistan’a yayılmış, Rus ordusunun önemli bir kısmı isyanı bastırmak için görevlendirilmiştir.  Rus generallere verilen emir doğrultusunda köyler yakıp yıkmış, silahsız durumdaki çocuk, kadın ve yaşlılar da isyancılar gibi acımasızca öldürmüştür.

Rusların soykırıma başlamasından korkan Kırgız halkı Tanrı Dağları üzerinden Çin’e kaçmaya çalışmıştır.  Kaçan Kırgızların bir kısmı Çar güçlerince öldürülmüş, geri kalanı da bu dağların 3000 metre yüksekliklerinde can vermiştir. Bu dağların etekleri, hala kemikleri dağılmış vaziyette yatan Kırgızların mezarlığı ile 4000 metre yükseklikte bulunan Bedel Geçidi ile Çin sınırı arasında akan bir nehrin yatağının insan kemikleri ile dolu olmasıdır.

Bu katliamı, Rus devlet yetkilisi A. F. Kerenskiy, bir toplantıda şöyle dile getirir;

“Cezalandırıcılar bölüklerden, piyadelerden, süvari ve topçulardan meydana gelmekteydi. Bölük komutanları köylerde karşılarına çıkan bütün insanların yaş ve cinsiyetine bakılmaksızın, kundaktaki bebekler, yaşlı dede ve nineler dâhil zalimce yok etmişlerdir.”

Öldürülen Türklerin sayısı kesin olmamakla birlikte, en az 100.000-300.000 kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir.

1916’da Kırgızistan’da tarihe adı “Ürkün” olarak geçen bir katliam yaşandı. UNUTMADIK, UNUTMAYACAĞIZ.

Bu katliamda şehit olan bütün Türkleri saygı ile anıyoruz. Kutlu tinleri huzur bulsun.